Xã Phú Diên, là xã ven biển của huyện Phú Vang, với lợi thế nguồn nguyên liệu hải sản, sản xuất nước mắm là một trong những ngành nghề truyền thống lâu đời và nổi tiếng của địa phương.

Hoạt động sản xuất nước mắm của người dân tập trung 2 loại nước mắm truyền thống, gồm nước mắm ruốc và nước mắm cá. Nước mắm cá được làm từ cá các loại, như cá nục, cá cơm, cá trích. Hầu hết các hộ sản xuất nước mắm ở Phú Diên sử dụng chủ yếu nguyên liệu của hộ đánh bắt được. Do vậy, khi sản lượng cao thì hộ phân loại cá để làm mắm, nhiều nhất là cá nục, tiếp đến là cá cơm, và ít nhất là cá trích. Khi sản lượng ít hoặc không có nhân công, hộ thường không phân loại cá mà trộn lẫn các loại cá để làm nước mắm cá hỗn hợp. Trong nước mắm cá có hai loại, nước mắm cá loại 1, được chiết rút lần 1 từ nguyên liệu làm mắm và nước mắm cá loại 2 được chiết rút lần 2 từ nguyên liệu làm mắm sau khi đã qua chiết rút lần 1. Nước mắm ruốc được chế biến từ con khuyết. Hầu hết các hộ làm mắm ruốc cũng sử dụng khuyết từ đánh bắt. Khác với nước mắm cá, nước mắm ruốc không có nước mắm loại 2 mà chỉ có loại 1 và ruốc. Phú Diên nổi tiếng với nước mắm ruốc, sản lượng nước mắm ruốc sản xuất hàng năm lớn hơn nhiều so với nước mắm cá 

Năm 2018, Hợp tác xã (HTX) Chế biến Phú Diên được thành lập, chế biến các mặt hàng hải sản, nông sản, trong đó nước mắm là một trong những sản phẩm chủ đạo.

Thực hiện chỉ đạo của huyện Phú Vang, chính quyền xã và HTX Chế biến Phú Diên đang nỗ lực xây dựng sản phẩm nước mắm truyền thống trở thành sản phẩm OCOP đạt hạng 3- 4 sao, “đi ra” thị trường một cách quy mô và bền vững, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Ông Trần Văn Phương, Giám đốc HTX Chế biến Phú Diên chia sẻ, thành lập chưa bao lâu thì gặp phải khó khăn khi xảy ra sự cố môi trường biển Formosa, HTX phải tạm ngừng hoạt động.

Đến năm 2019, sản xuất trở lại, HTX nhập nguyên liệu (ruốc, cá) từ địa phương và từ tỉnh Quảng Ngãi để chế biến nước mắm ruốc, nước mắm cá, đồng thời nỗ lực tìm đầu ra.

Ngoài thị trường nội tỉnh như các đại lý, các quán tạp hóa, những người buôn bán nhỏ tại chợ ở thị trấn Phú Đa, xã Phú Lương (Phú Vang), thị trấn Phú Bài (thị xã Hương Thủy), huyện Nam Đông, TP. Huế…, HTX còn cung cấp sản phẩm cho một số nhà hàng ở TP. Hồ Chí Minh.

Giám đốc HTX Chế biến Phú Diên cho rằng: Để khẳng định và giữ gìn uy tín về chất lượng, HTX luôn lựa chọn nguyên liệu tươi, sạch. Chúng tôi ưu tiên nhập nguyên liệu ruốc (để sản xuất nước mắm ruốc) từ tỉnh Quảng Ngãi, là bởi vì ruốc của họ không có cát. Nếu các hộ cá nhân trên địa bàn muốn nhập sản phẩm cho HTX, họ bắt buộc phải thực hiện khâu đãi sạch nguyên liệu và các công thức, kỹ thuật của chúng tôi đưa ra, tuyệt đối không vì lợi trước mắt mà ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm, ảnh hưởng sức khỏe của người tiêu dùng và mất lòng tin khách hàng.

Dù gặp rất nhiều khó khăn do dịch COVID-19, số lượng sản phẩm tiêu thụ giảm, HTX vẫn duy trì bán nước mắm ra thị trường. Thu nhập  của mỗi thành viên HTX, tại thời điểm mùa vụ, bình quân khoảng 400 nghìn đồng/ngày; đối với người làm công khoảng 300 nghìn đồng/ngày.

Trên cơ sở nội lực của HTX Chế biến Phú Diên, thực hiện chương trình quốc gia “mỗi xã một sản phẩm”, hiện nay HTX đang phối hợp với UBND xã Phú Diên và Phòng Kinh tế hạ tầng huyện Phú Vang thực hiện các hồ sơ, thủ tục liên quan để xây dựng sản phẩm OCOP nước mắm Phú Diên.

Chủ tịch UBND xã Phú Diên, ông Hoàng Văn Vy cho biết: Sở Khoa học & Công nghệ hỗ trợ kinh phí và UBND xã đang quá trình thực hiện xây dựng quy chế, thiết kế mẫu mã, quảng bá…

Khi xây dựng thành công và nước mắm truyền thống Phú Diên được chứng nhận sản phẩm OCOP, thì sẽ được người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh biết đến và lựa chọn. Việc cung ứng ra thị trường sẽ bền vững, nâng cao số lượng. Theo đó, thu nhập của các thành viên HTX và người lao động trên địa bàn cũng được nâng cao, đồng thời góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Mặt khác, phát triển du lịch biển và dịch vụ là một trong những chương trình trọng điểm của Phú Diên hiện nay và trong những năm tới. Do đó, sản phẩm OCOP nước mắm Phú Diên sẽ có mặt trong những gian hàng đặc sản của Phú Diên, để du khách lựa chọn.